Κύριες Μορφές Ψυχοθεραπείας

Σημαντικός παράγων επιτυχίας και ασφαλιστική δικλείδα για την αποφυγή αποδιοργανωτικών τάσεων σε αυτές τις θεραπείες που βασίζονται στην βίωση εμπειριών, είναι να μην προκαλούνται έντονες διεγέρσεις 

Οι κύριες μορφές ψυχοθεραπείας μπορούν να καταταχθούν σε τρία κύρια είδη.

Στις θεραπείες που στοχεύουν στην βελτίωση ή εξάλειψη των συμπτωμάτων. Σε αυτές των οποίων κύριος εκπρόσωπος είναι η θεραπεία της συμπεριφοράς και σε έναν σημαντικό βαθμό η γνωσιακή θεραπεία, μέσα από μία μελέτη των ψυχονοητικών (τρόποι σκέψης, αυτοματισμοί, συνήθειες κλπ) και των περιβαλλοντολογικών (συνθήκες ζωής, εργασίας, κοινωνικής ζωής κλπ) συνθηκών, προσπαθούμε να εξηγήσουμε την εμφάνιση και την διατήρηση ενός συμπτώματος ή μίας παθήσεως. Στην συνέχεια μέσω ιδιαιτέρων θεραπευτικών τεχνικών που δρουν σχεδόν αποκλειστικά στο εδώ και τώρα, στοχεύουμε στην τροποποίηση μίας παθογόνου συμπεριφοράς ή ψυχονοητικού τρόπου λειτουργίας, και άρα, στην τροποποίηση εκείνων των παραγόντων που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για την εμφάνιση των ψυχοπαθολογικών συμπτωμάτων. Οι θεραπείες της συμπεριφοράς, όπως και οι γνωσιακές θεραπείες, θα λέγαμε ότι στοχεύουν σε μία περισσότερο λειτουργική και συμπτωματική αποκατάσταση μίας διαταραχής, δίνοντας την εικόνα μίας περισσότερο άμεσης και «πρακτικής» προσεγγίσεως. 

Τα αποτελέσματα αυτών των θεραπειών είναι καλά σε πολλές περιπτώσεις, ιδιαίτερα εντόνως δυσλειτουργιών εξ αιτίας φοβιών ή εντόνου αποσύρσεως και αδυναμίας κοινωνικής επανεντάξεως σε ένα μείζον ψυχιατρικό νόσημα. 

Διάρκεια 

Οι θεραπείες αυτές έχουν μία συχνότητα 1-2 φορές την εβδομάδα διάρκειας 45-90 λεπτών, επί ένα χρονικό διάστημα λίγων εβδομάδων έως μερικών μηνών. 

Μία άλλη μορφή θεραπείας που στοχεύει ουσιαστικά στην απομάκρυνση ενός συμπτώματος ή την τροποποίηση ενός τρόπου λειτουργίας, είναι η συμβουλευτική. 

Η συμβουλευτική ψυχοθεραπεία είναι αυτή η οποία φαίνεται να κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό των παροχών ψυχοθεραπείας. Εξ άλλου αυτό φαίνεται να είναι το πλέον συχνό αρχικό αίτημα πολλών ατόμων που απευθύνονται σε έναν ψυχοθεραπευτή, η παροχή συμβουλών και κατευθύνσεων για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος. 

Πράγματι, μέσα από μία προσεκτική εξέταση ενός προβλήματος από έναν ειδικό, θα είναι δυνατή η εύρεση και προσφορά προς τον ασθενή ορισμένων συμβουλών με στόχο την κατανόηση και την αντιμετώπιση μίας επώδυνης καταστάσεως ή προσωπικής σκέψεως ή συναισθήματος. 

Όμως συχνά, αν και διατυπώνεται από τον ασθενή ένα αρχικό αίτημα «συμβουλών», η ουσιαστική ανάγκη στο ψυχοπαθολογικό και το θεραπευτικό επίπεδο, είναι πολύ πιθανό να είναι μία περισσότερο εις βάθος και ως προς το αίτιο αντιμετώπιση. Επομένως και πάλι θα πούμε ότι χρειάζεται μία αρχική προσεκτική εκτίμηση της καταστάσεως από την πλευρά του θεραπευτού, κι από την πλευρά του θεραπευομένου χρειάζεται η συνεργασία και η διάθεση να εξετάσει επισταμένως τα προβλήματα που τον απασχολούν. 

Διάρκεια 

Η διάρκεια των συμβουλευτικών θεραπειών, μπορεί να είναι από 2-3 εβδομάδες έως 1-2 μήνες με συχνότητα μίας ή δύο συναντήσεων εβδομαδιαίως, διάρκειας μίας ώρας. 

Η δεύτερη κατηγορία ψυχοθεραπειών, αποβλέπει στην κατανόηση των ψυχοπαθολογικών μηχανισμών και των αιτιών μίας διαταραχής, και μέσα από αυτή την συνειδητοποίηση, στοχεύει σε μία αναδιοργάνωση του τύπου και του τρόπου λειτουργίας της προσωπικότητας. 

Υπό μία έννοια αμιγώς ψυχοθεραπευτική είναι μόνον οι τεχνικές αυτής της κατηγορίας, καθώς εδώ, από διαπροσωπικό (όπως στην συμβουλευτική ή την συμπεριφορική θεραπεία), το έργο, γίνεται ενδοπροσωπικό, δηλαδή μία προσωπική, εσωτερική διεργασία, στην οποία η θεραπευτική σχέση και ο ρόλος του θεραπευτού δρα ως καταλύτης δημιουργίας νέων τρόπων επεξεργασίας των ψυχικών δεδομένων. 

Ένα μεγάλο μέρος αυτών των θεραπειών εμπνέεται από την «Φροϋδική» ψυχανάλυση. 

Έτσι υπάρχουν οι λεγόμενες ψυχαναλυτικές ψυχοθεραπείες, οι οποίες όμως διαφέρουν αρκετά από την ίδια την ψυχανάλυση ως ψυχοθεραπεία. 

Στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία υπάρχει μία μεγαλύτερη αμεσότης και διαπλοκή της θεραπευτικής σχέσεως, μεγαλύτερη έμφαση στην πραγματικότητα ως προς την φαντασία, από ότι συμβαίνει στην κλασική ψυχανάλυση, όπου ο αναλυόμενος καλείται να εκφράσει και να ερμηνεύσει κυρίως τον εσωτερικό φαντασιακό κόσμο. Οι συνεδρίες γίνονται κατά το περισσότερο με τον ασθενή να κάθεται απέναντι και μέσα στο οπτικό πεδίο του θεραπευτού. 

Διάρκεια

Η συχνότης είναι από μία έως τρεις φορές εβδομαδιαίως και η διάρκεια μπορεί να κυμανθεί από μερικούς μήνες έως δύο περίπου χρόνια.

Ένας ιδιαίτερος τύπος ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας είναι οι λεγόμενες βραχείες ψυχοθεραπείες ψυχαναλυτικής εμπνεύσεως, όπου το θεραπευτικό έργο εστιάζεται σε επί μέρους και περισσότερο συγκεκριμένους στόχους οι οποίοι τοποθετούνται μετά από την αρχική κλινική εκτίμηση και την διατύπωση μίας υποθέσεως η οποία εξηγεί τα ψυχοπαθολογικά φαινόμενα. Έτσι, ως επί μέρους στόχος μπορεί να είναι η εξέταση των σχέσεων ως προς έναν γονέα ή ως προς την εικόνα του εαυτού. 

Διάρκεια

Η συχνότης των συνεδριών είναι η ίδια με την ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, ενώ η διάρκεια είναι από τρεις έως έξι μήνες, η και σύμφωνα με ορισμένες τεχνικές, ένας χρόνος. 

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να πούμε ότι η έναρξη και πραγματοποίηση ενός είδους θεραπείας με καλά μάλιστα αποτελέσματα, συμβουλευτικής, μειώσεως των συμπτωμάτων ή εστιασμένη σε ένα ιδιαίτερο πεδίο της ψυχικής ζωής, μπορεί να ακολουθηθεί από μία άλλη, η οποία θα στοχεύει σε μία περισσότερο εις βάθος κατανόηση και επίλυση των προβλημάτων. 

Μία τρίτη κατηγορία ψυχοθεραπειών αφορά ένα θεωρητικό και κλινικό ρεύμα του ανθρώπου και της προσωπικότητας που βασίζεται σε μία θετική θεώρηση του ανθρώπου και των δυνατοτήτων του. 

Εδώ δίδεται περισσότερο βάρος στην συνειδητή εμπειρία. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει η Ροτζεριανή (του Carl Rogers) ψυχοθεραπεία. 

Πρόκειται για μία θεραπεία, μη κατευθυνόμενη από τον θεραπευτή, ο οποίος λειτουργεί ως ένα κάτοπτρο για τον ασθενή, δίδοντας του μόνον απαντήσεις που αντικατοπτρίζουν τους δικούς του λόγους. Έτσι ο ασθενείς καλείται να συνειδητοποιήσει την εικόνα του ιδίου του εαυτού του και την εικόνα που έχουν οι άλλοι από αυτόν. 

Απώτερος στόχος είναι η αλλαγή της ιδέας που έχει το άτομο για τον ίδιο τον εαυτό του και η δυνατότητα να αναδιοργανώσει την ζωή του. 

Διάρκεια 

Το θεραπευτικό πλαίσιο περιλαμβάνει μία ή δύο συνεδρίες εβδομαδιαίως διάρκειας περίπου μίας ώρας, επί έξι μήνες έως έναν χρόνο. 

Σε ένα αντίστοιχο θεωρητικό πλαίσιο θετικής σκέψεως, κινούνται και οι λεγόμενες «νέες ψυχοθεραπείες», οι οποίες προσεγγίζουν το σύμπτωμα και τα προβλήματα την ίδια την στιγμή της ψυχοθεραπευτικής εμπειρίας. 

Χωρίς να ασχολούνται με το αίτιο των συμπτωμάτων, θεωρούν ότι οι παθήσεις μπορούν να υφεθούν χάρις σε μία νέα θετική εμπειρία. 

Οι εμπειρίες αυτές μπορεί να αφορούν το σώμα μέσω ασκήσεων και την συναίσθηση των σωματοψυχικών βιωμάτων (θεραπεία «ευτονίας») ή την χαλάρωση με παράλληλη παραγωγή «θετικών» και ευχάριστων εικόνων (θεραπεία «σοφρολογίας»). Περισσότερο από πραγματικές ψυχοθεραπείες, όπου εξετάζεται το είδος και το αίτιο ενός προβλήματος, οι θεραπείες της θετικής θεωρήσεως της ζωής αποτελούν μία προσπάθεια αναπτύξεως του προσωπικού δυναμικού. Θα λέγαμε ότι παρόμοιες τεχνικές έχουν ένδειξη, περισσότερο σε ελάσσονος μορφής διαταραχές. 

Πιθανές επιπλοκές

Η έντονη, και ίσως αναγκαστική, εστίαση σε θετικές σκέψεις ή εικόνες, είναι πιθανό να αποτελέσει έναν παθογόνο παράγοντα. Καθώς η επιλεκτική προσοχή σε θετικές σκέψεις ή συναισθήματα, μπορεί να αποτελέσει απλώς μία άρνηση του ιδίου του προβλήματος ή και του ίδιου του εαυτού, η δυναμική του οποίου εκφράζεται μέσω ενός ψυχολογικού προβλήματος ή ενός συμπτώματος. 

Μία άλλη πιθανή επιπλοκή αυτών των θεραπειών, είναι, η «θετική εμπειρία» να αποβεί στο μεθύστερο αιτία απογοητεύσεως, όταν ο ασθενής «επιστρέψει» στο συνήθη δύσθυμο ή λίγο ή πολύ διαταραγμένο τρόπο σκέψεως. Τότε η «θετική εικόνα του εαυτού» έρχεται σε αντίφαση με το εσωτερικό ψυχικό βίωμα. 

Παρόμοιες επιπλοκές θα συμβούν, ιδιαίτερα όταν δεν έχει γίνει μία σωστή αρχική διάγνωση και εκτίμηση του προβλήματος και των αναγκών κάθε παθήσεως. 

Μία άλλη ψυχοθεραπευτική μέθοδος είναι η συστημική ψυχοθεραπεία, όπου το βάρος δίδεται όχι τόσο στο άτομο που παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα, αλλά κυρίως στο ανθρώπινο πλαίσιο μέσα στο οποίο παράγεται κάποιο παθολογικό φαινόμενο. Το πλαίσιο αυτό μπορεί να είναι είτε μία οικογένεια, είτε ένα ίδρυμα ή ένα κοινωνικό πλέγμα. 

Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο θεωρήσεως, ένα σύμπτωμα δεν είναι μόνον ένα επώδυνο σημείο για το άτομο που το εμφανίζει, αλλά μία δυσκολία την οποία υπόκειται το σύνολο μίας οικογένειας, τους τρόπους δομήσεως και λειτουργίας της. Αντιστοίχως, θεραπευτικά, είτε η αντιμετώπιση γίνεται στο επίπεδο ενός ατόμου είτε ομαδικώς, το ενδιαφέρον και οι προσπάθειες εστιάζονται στην ανάλυση των τρόπων επικοινωνίας μεταξύ των μελών και η εύρεση νέων, μη παθογόνων τρόπων λειτουργίας.

Η συστημική θεραπεία έχει εφαρμοστεί κατά κύριο λόγο στην οικογενειακή ψυχοθεραπεία, όπου ως θεωρητική και κλινική προσέγγιση, έχει εμπνεύσει και άλλες μεθόδους, είτε ψυχαναλυτικής, είτε συμπεριφορικής κατευθύνσεως. 

Διάρκεια
Η συχνότης των συνεδριών είναι μία φορά εβδομαδιαίως και η διάρκεια των συνεδριών είναι μίας ώρας. Η συνολική διάρκεια της θεραπείας, ανάλογα με τους στόχους και το είδος του προβλήματος, μπορεί να είναι από τρεις εβδομάδες έως δύο ή τρία χρόνια.

Ως προς την οικογενειακή ψυχοθεραπεία θα πρέπει να προσθέσουμε ότι στόχο έχει την διερεύνηση των σχέσεων και των διεργασιών της οικογένειας, ως αίτια ψυχικής διαταραχής, σε ένα ή περισσότερα μέλη της. Μπορεί, επίσης, να έχει την μορφή διευρυμένης οικογενειακής θεραπείας, περιλαμβάνοντας μέλη πέραν της πυρηνικής οικογένειας και τα οποία φαίνεται να επηρεάζουν έντονα την λειτουργία της, όπως επίσης την μορφή της θεραπείας γάμου ή ζεύγους. Σε αυτή εμπλέκονται είτε στους ίδιους χρόνους συνεδριών είτε ατομικά για τον καθένα, και οι δύο σύζυγοι. Η προσπάθεια επικεντρώνεται στην συζυγική σχέση και την επίδραση της στις ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις των μελών. Τέλος μία άλλη κατηγορία μεθόδων ψυχοθεραπείας,οι οποίες, σύμφωνα με το πλαίσιο θεωρητικής αναφοράς των, θα μπορούσαν να καταταχθούν και στις τρεις κατηγορίες (εστίαση στο σύμπτωμα, εστίαση στο αίτιο και την βαθύτερη ψυχική λειτουργία, ή εστίαση στην βίωση θετικών εμπειριών) είναι οι εκφραστικές θεραπείες, όπου η μέθοδος στηρίζεται στην έκφραση των ψυχικών βιωμάτων μέσα από μία τέχνη. 

Χωρίς να πρόκειται για μία καλλιτεχνική δραστηριότητα με αντίστοιχους στόχους, οι θεραπείες αυτές στηρίζονται αφ' ενός στον δραματικό χαρακτήρα της τέχνης, ως μέσον βιώσεως και εκφράσεως των συναισθημάτων και των ασυνειδήτων ψυχικών κινήσεων, και αφ' ετέρου στον καθαρτικό και θεραπευτικό χαρακτήρα της τέχνης. 

Από τις πλέον σημαντικές και ευρύτερα
χρησιμοποιούμενες μεθόδους
είναι το ψυχόδραμα

Από τις πλέον σημαντικές και ευρύτερα χρησιμοποιούμενες μεθόδους είναι το ψυχόδραμα. 

Σε αυτό, σύμφωνα με ένα σενάριο ή ένα θέμα το οποίο είτε έχει έναν συμβολικό χαρακτήρα, είτε αφορά πιο άμεσα τον κόσμο των σχέσεων ή μία ενδοψυχική σύγκρουση, θα υπάρξει μία εκδραμάτιση και αναπαράσταση των παθογόνων στοιχείων της προσωπικότητος ή των σχέσεων. 

Λιγότερο εστιασμένη στο λόγο και περισσότερο στην κίνηση και την σωματική έκφραση του εσωτερικού κόσμου, είναι η χοροθεραπεία, όπως επίσης η θεραπεία μέσω της ζωγραφικής. Η συζήτηση και η ερμηνεία του περιεχομένου των συνεδριών θα επιτρέψει την κατανόηση του τρόπου ψυχικής λειτουργίας και την εσωτερίκευση νέων μη παθογόνων τρόπων οργανώσεως και εκφράσεως. 

Ενδείξεις 

Οι ενδείξεις αυτών των θεραπειών, σύμφωνα με το πλαίσιο και τον τρόπο διεξαγωγής των, αφορούν ακόμα και μαζικές διαταραχές του ψυχισμού, όπως οι ψυχώσεις ή η μείζον κατάθλιψη, όπου δυνατότης επεξεργασίας μέσω του λόγου και νοηματοδοτήσεως των ενδοψυχικών κινήσεων βρίσκεται μειωμένη. Ένδειξη επίσης έχουν οι παιδικές ψυχικές διαταραχές. 

Σημαντικός παράγων επιτυχίας και ασφαλιστική δικλείδα για την αποφυγή αποδιοργανωτικών τάσεων σε αυτές τις θεραπείες που βασίζονται στην βίωση εμπειριών, είναι να μην προκαλούνται έντονες διεγέρσεις και ώσεις των ενδοψυχικών τάσεων, τις οποίες στη συνέχεια ο ψυχισμός, εξ αιτίας της παθήσεως, δεν θα μπορεί να επεξεργασθεί. 

Το μεγαλύτερο μέρος των θεραπειών στις οποίες αναφερθήκαμε, (ψυχαναλυτικής κατευθύνσεως, συμπεριφορικής ή γνωσιακής, υποστηρικτική, συστημικής ή αυξήσεως του προσωπικού δυναμικού) είναι δυνατόν να υπάρξουν ως ομαδική θεραπεία. 

Ομαδική ψυχοθεραπεία

Η ομαδική ψυχοθεραπεία είναι μία εφαρμογή ψυχοθεραπευτικών τεχνικών σε ομάδες ασθενών, η οποία βασίζεται στην συνοχή της ομάδος, δηλαδή στους αμοιβαίους δεσμούς μεταξύ των μελών και την από κοινού προσπάθεια επιτεύξεως ενός στόχου, και στα δυναμικά της ομάδος, δηλαδή τις διαντιδράσεις μεταξύ των μελών της ομάδος ως έκφραση των ενδοψυχικών ατομικών κινήσεων αλλά και των τρόπων συμπεριφοράς και σκέψεως. 

Μέσα από μία συλλογική προσπάθεια επιτυγχάνεται μία ατομική κατανόηση και αναδιοργάνωση είτε της προσωπικότητος στις ψυχοδυναμικής κατευθύνσεως θεραπείας, είτε του τρόπου λειτουργίας, των μελών. Την ομαδική ψυχοθεραπεία διευθύνουν ένας ή δύο θεραπευτές, συνήθως άνδρας και γυναίκα. 

Διάρκεια

Οι συνεδρίες διαρκούν μία ώρα και μπορεί να περιλαμβάνουν από δύο ή τρία άτομα έως και δέκα ή και περισσότερα. Ο αριθμός των μελών μίας ομάδος εξαρτάται από το είδος θεραπείας και τους στόχους. Μπορούμε να πούμε ότι μία περισσότερο εις βάθος προσέγγιση των προβλημάτων, απαιτεί έναν μικρό αριθμό συμμετεχόντων ασθενών. Η συχνότης των συνεδριών είναι μία ή δύο φορές την εβδομάδα. Η συνολική διάρκεια κυμαίνεται από έναν ή δύο μήνες έως ένα ή δύο έτη, αναλόγως του τρόπου προσεγγίσεως και των στόχων της θεραπείας. 

Συνοπτικά, ως προς την επιλογή της μεθόδου ψυχοθεραπείας, θα πούμε ότι θα πρέπει να είναι όσο δυνατόν σαφέστερα στην σκέψη των ατόμων, τρία σημεία.

Πρώτον η ένταξη ή και ο χρόνος εντάξεως σε μία ψυχοθεραπεία, θα πρέπει να αποφασίζονται πάντα και μόνον ύστερα από μία πλήρη κλινική εκτίμηση και διάγνωση του προβλήματος. Επομένως, είναι απαραίτητη η συμβουλή από ειδικό. 

Δεύτερο σημείο είναι η επιλογή ενός είδους ψυχοθεραπείας, όπου απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή και δεν πρέπει ποτέ να γίνεται κατόπιν «φιλικών συμβουλών» ή από την φήμη περί της μίας ή άλλης μεθόδου. Αντίστοιχα, θα πρέπει να υπάρξει μία όσο το δυνατόν προσεκτική επιλογή ψυχοθεραπευτού, ο οποίος θα είναι ειδικευμένος στην συγκεκριμένη μέθοδο θεραπείας. 

Τρίτο σημείο είναι ότι η ψυχοθεραπεία, ιδίως όταν στοχεύει στην συνειδητοποίηση και την αναδιοργάνωση της προσωπικότητος και του τρόπου ψυχικής λειτουργίας, είναι μία μακρά διεργασία (όπως, θα λέγαμε σταδιακή και μακρά υπήρξε η εγκατάσταση των προβλημάτων), η οποία δεν μπορεί να υπάρξει παρά εάν υφίσταται ένα ισχυρό κίνητρο θεραπείας και επιθυμίας ενδοσκοπήσεως από την πλευρά του θεραπευομένου.