Πρόληψη στην τρίτη ηλικία

Να πεθάνει κανείς νέος όσο
πιο αργά γίνεται

Πριν να αναλύσει κανείς τις δυνατότητες της προλήψεως στην τρίτη ηλικία πρέπει να ξεκαθαρίσει καλά τι εννοεί και τι συμπεριλαμβάνει ο παραπάνω τίτλος. 
Ο περισσότερος κόσμος εννοεί σαν πρόληψη την προσπάθεια αποφυγής ιατρικών προβλημάτων με την ηλικία ή τουλάχιστον τον περιορισμό ημερών σε κατάκλιση κάτω από 30 ημέρες τον χρόνο σε άτομα άνω των 65 ετών. 
Σήμερα οι ειδικοί πάνω στο θέμα βλέπουν την πρόληψη από γενικότερη σκοπιά, που συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό με την διαφορετική αντίληψη και τον πρόσφατο ορισμό της υγείας από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας.

Έτσι οι στόχοι της πρόληψης μπορεί να περιλαμβάνουν:

Την πρόληψη της υποβαθμίσεως της «ποιότητας της ζωής» του ατόμου μέσα στην κοινωνία.

Την πρόληψη της διασπάσεως της οικογενείας. 

Την διατήρηση κάθε ατόμου μέσα στο σπίτι του για όσο διάστημα είναι δυνατόν, εφόσον βέβαια το επιθυμεί. 

Οι στόχοι αυτοί δεν αφορούν άμεσα την Ιατρική και μάλιστα την κλασσική, προσωποκεντρική Ιατρική που διδάσκεται στις Ιατρικές Σχολές και εφαρμόζεται στα Νοσοκομεία, Εξωτερικά Ιατρεία ή Κέντρα Υγείας. Αλλά και υπό στενά ιατρικό πρίσμα θεωρούμενες οι περισσότερες ασθένειες του γήρατος δεν είναι αποτέλεσμα αναπόφευκτο της ηλικίας, αλλά προέρχονται από μακροχρόνια έκθεση σε ορισμένους «παράγοντες κινδύνου», που σε πολλές περιπτώσεις δείχθηκαν αιτιολογικοί. Παράδειγμα: η αυξημένη συχνότητα νεοπλασιών στην μεγάλη ηλικία δεν είναι αποτέλεσμα του γήρατος καθ΄ εαυτού αλλά της εκθέσεώς μας επί πολλές δεκαετίες σε καρκινογόνους παράγοντες σε αντίθεση με νεαρά άτομα. Το ίδιο ισχύει για την στεφανιαία νόσο, την υπέρταση ή τον διαβήτη, για να ονομάσει κανείς μόνο τρεις ασθένειες, με γνωστούς προκλητικούς παράγοντες, των οποίων η κάθε μια προσβάλλει το ένα τέταρτο ή και περισσότερο των ατόμων >65 ετών. Η γνώση των παραγόντων αυτών και η εφαρμογή μέτρων πρόληψης (ή αλλαγής τρόπου ζωής) ακόμη και στην μεγάλη ηλικία έχει πρόσφατα αποδειχθεί πανηγυρικά επιτυχής στην περίπτωση της στεφανιαίας νόσου, που είναι και η πιο διαδεδομένη από τις παραπάνω πανδημικές νόσους. 

Οι κλινικά εμφανείς νοσηρές καταστάσεις σαν τις παραπάνω αποτελούν απλώς την κορυφή ενός παγόβουνου. Υπάρχουν πολύ περισσότερα άτομα με χρόνια νοσήματα, με μεγαλύτερες διαταραχές λειτουργίας, και με περισσότερα προσβεβλημένα συστήματα αφ' ότι γίνονται κλινικώς αντιληπτά. Σ΄ αυτό συμβάλλουν τόσο ο αθόρυβος τρόπος διαδρομής των κυρίων νόσων στην μεγάλη ηλικία, όσο και η τάση του ηλικιωμένου να ζητά βοήθεια αργά, όταν η φυσική εξέλιξη κάθε αρρώστιας έχει αρκετά προχωρήσει. 

Τα παραπάνω χρησιμεύουν για να τονισθεί η διάκριση μεταξύ της πολύ μεγαλύτερης διαδόσεως (επιπολασμού) της Νόσου, όπως χαρακτηρίζει ο ιατρός παθολογικές καταστάσεις, σε σύγκριση με τα νέα άτομα, και της περιορισμένης εκτάσεως της ασθενείας, όπως αντιλαμβάνεται το άτομο κάθε σημαντική ή ψυχική του δυσλειτουργία. Ο ορισμός της Υγείας από την Π.Ο.Υ. ως πλήρους ευεξίας στο σωματικό, ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο, έρχεται να συμπληρώσει την αντίστοιχη έννοια της ασθένειας. Γι΄ αυτό και έχει νόημα η Πρόληψη στην ηλικία αυτή, ώστε να μην εκδηλωθούν σοβαρές επιπλοκές από τα παραπάνω νοσήματα, και να μην εξελιχθούν οι νόσοι σε ασθένειες. Τυπικό παράδειγμα είναι η ρύθμιση (όχι η θεραπεία) του διαβήτη επί δεκαετίες σε εκατομμύρια ατόμων στον κόσμο, που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 10% των ενηλίκων στις ανεπτυγμένες χώρες. 

Εδώ πρέπει να τονισθεί ότι η εξαφάνιση πολλών οξέων νοσημάτων στον αιώνα μας και η αντικατάστασή τους με χρόνιες παθήσεις, δηλαδή με άμεσα θανατηφόρες, οδήγησε μεν σε μιαν αύξηση της επιβιώσεως στο κάθε άτομο, αλλά παράλληλα επέτρεψε την εμφάνιση νέων καταστάσεων, αγνώστων παλαιότερα, δηλαδή της μυοσκελετικής ανεπάρκειας και ποικιλόμορφων εκδηλώσεων ανεπάρκειας από το κεντρικό νευρικό σύστημα. Και οι δύο αυτές ομάδες παθήσεων δεν σκοτώνουν γρήγορα τους προσβαλλόμενους, όπως η στεφανιαία νόσος ή ο καρκίνος, αλλά υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωής τους, προκαλούν διάσπαση της οικογενείας και οδηγούν αφεύκτως το άτομο σε απομάκρυνση από το οικογενειακό του περιβάλλον: «άλλος ζώσει σε και οίσει όπου ού θέλεις». 

Η μονόπλευρη προσπάθεια της Ακαδημαϊκής Ιατρικής επάνω στα προβλήματα οξέων νοσημάτων της νεαράς και μέσης ηλικίας και η παραμέληση των προβλημάτων που γεννούν οι ανεπάρκειες του μυοσκελετικού και του κεντρικού νευρικού συστήματος οδήγησαν στην καθυστερημένη ανάπτυξη ενδιαφέροντος στα ηθικά και δεοντολογικά προβλήματα που συνοδεύουν την εμφάνιση των χρόνιων αυτών νοσημάτων. Έχει λεχθεί σήμερα ότι έχουμε εισέλθει στην Μετά-σύγχρονη (Post-Modern) φάση της Ιατρικής, την περίοδο δηλαδή μετά την ιατρική των χρόνιων νοσημάτων, και βαδίζουμε προς την Ιατρική της γηράνσεως που θα κυριαρχήσει στον (στους) αιώνα (-ες) που έρχεται (-ονται). Και για μεν την πρόληψη της εγκεφαλικής δυσλειτουργίας δεν θα τονισθεί εδώ τίποτε, παρά το ότι το θέμα έχει σημαντικές δυσχέρειες, άγνωστες, ποιοτικά διάφορες από κάθε άλλη επέμβαση σε σωματική νόσο από τον καιρό του Ιπποκράτους ή και του Pasteur μέχρι σήμερα. 

Για την πρόληψη της μυοσκελετικής δυσλειτουργίας όμως, ίσως τον κύριο στόχο της Ιατρικής του άμεσου μέλλοντος, τα νέα είναι ενθαρρυντικά. Πρώτον, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι παράταση της ζωής, όπως έχει ήδη επιτευχθεί, χωρίς παράταση του τμήματος της ζωής του απηλλαγμένου μυοσκελετικών προβλημάτων και ανεπαρκειών είναι δώρων άδωρον. Η παραμονή σε κατάσταση αναπηρίας ατόμων, που ήσαν μέχρι σήμερα πρότινος ενεργά, θέτει κρίσιμα ερωτήματα για τις προτεραιότητες της σημερινής ιατρικής (ο θάνατος στη μέση ηλικία ή η αναπηρία στην μεγάλη ηλικία;). Δεύτερον, σειρά πρόσφατων μελετών, σε πολλά επίπεδα, κλινικο-εργαστηριακά και σε μεγάλες ομάδες ατόμων, μεσηλίκων και ηλικιωμένων, έδειξε ότι: 

H προοδευτική μυοσκελετική αναπηρία δεν είναι αναπότρεπτη

Υπάρχουν περίοδοι υποστροφής, επανόδου σε βελτιωμένα, πολύ ικανοποιητικά επίπεδα ζωής 

Φυσική δραστηριότης και μικρού, μετρίου βαθμού άσκηση αποκαθιστά χαμένες κινητικές λειτουργίες σε πολλά άτομα με ταυτόχρονη βελτίωση της καρδιαγγειακής τους επάρκειας, και 

Ακόμη και στην ηλικία των 90 ετών τακτική φυσική δραστηριότης υπό αναερόβιες συνθήκες μπορεί να μετατρέψει άτομα εξαρτημένα σε ανεξάρτητα, με βελτίωση και ψυχικών λειτουργιών που διαρκούν μέχρι και εξάμηνο μετά την διακοπή των ασκήσεων. 

Τέλος έχει βρεθεί από αναδρομικές έρευνες σε αποφοίτους του Harvard ότι, όσα άτομα εξακολουθούν μέτρια έως ικανοποιητική φυσική άσκηση, από βάδισμα μέχρι αθλητικές δραστηριότητες, στην μετέπειτα ζωή τους είχαν μικρότερη θνησιμότητα ως προς μη αθλούμενους και μέση διάρκεια ζωής ένα έως δύο χρόνια μακρότερη. 

Αντικείμενο της πρόληψης στην μεγάλη ηλικία κατά τον Richard Doll είναι «να πεθάνει κανείς νέος όσο πιο αργά γίνεται». Ο στόχος αυτός σήμερα φαίνεται ότι είναι εφικτός.