Διατροφή και καρκίνος του πεπτικού συστήματος

Η «Δυτικοποίηση» της διατροφής του
ελληνικού πληθυσμού έχει ως συνέπεια
την αύξηση της συχνότητας του
καρκίνου του παχέος εντέρου

Σήμερα, γίνεται γενικά δεκτό ότι άνω του 80% των κακοήθων όγκων του ανθρώπου οφείλονται σε παράγοντες του περιβάλλοντος. Κατά τον Dickerson, παράγοντες της διατροφής ευθύνονται για το 50% των κακοήθων νεοπλασμάτων των γυναικών και για περισσότερα του ενός τρίτου στους άνδρες. Ο προσδιορισμός του ρόλου που διαδραματίζουν οι παράγοντες της διατροφής στη διαδικασία της καρκινογενέσεως είναι δυσχερής. Η πορεία που διανύεται από την έναρξη της νεοπλασματικής εκτροπής μέχρι τις κλινικές εκδηλώσεις της νόσου είναι μακρά. Εξάλλου, οι διαιτητικοί παράγοντες δεν δρουν πάντοτε μεμονωμένα, αλλά αποκτούν καρκινογόνες ιδιότητες μόνο σε συνεργασία με άλλους παράγοντες ή κάτω από ορισμένες συνθήκες. Πολλές από τις καρκινογόνες ουσίες προστίθενται στις τροφές ή δημιουργούνται από την επίδραση μικροοργανισμών στη τροφή. Επιπλέον, η περιεκτικότητα των τροφών σε λίπη, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία μπορεί να προδιαθέτει σε καρκίνο ή να παρεμποδίζει την καρκινογένεση. Είναι φανερό ότι, όσο σαφέστερες είναι οι γνώσεις μας για τη συμβολή των παραγόντων της διατροφής και γενικότερα του περιβάλλοντος στην ανάπτυξη των νεοπλασμάτων, τόσο αποτελεσματικότερα θα είναι και τα προστατευτικά μέτρα που είναι δυνατόν να ληφθούν. 

Καρκίνος του στομάχου

Παρουσιάζει μεγάλη συχνότητα στην Ιαπωνία και σε άλλες περιοχές της Ασίας και της Ν. Αφρικής, αλλά η συχνότητά του στις ΗΠΑ και στις χώρες της Δ. Ευρώπης ελαττώνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες. 

Έτσι, ενώ στις ΗΠΑ το 1930 υπήρχαν 30 περιπτώσεις καρκίνου του στομάχου ανά 100.000 κατοίκους, το 1980 η αναλογία ήταν μόνο 8 περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους. Επιδημιολογικές μελέτες ενισχύουν την άποψη για τη μεγάλη ευθύνη που έχουν οι διατροφικοί παράγοντες στην καρκινογένεση του στομάχου. Σε μελέτη μεταναστών από την Ιαπωνία στις ΗΠΑ, διαπιστώθηκε ότι η αντικατάσταση της ιαπωνικής διατροφής με διατροφή αμερικανικού τύπου προστατεύει από τον καρκίνο.

Σε πειραματική εργασία, διαπιστώθηκε ότι οι αλκυλιωμένες νιτροζαμίνες είναι ισχυρά καρκινογόνα του στομάχου και ότι τα αλκυλιωμένα παράγωγα μπορεί να ληφθούν αυτούσια με την τροφή ή να σχηματισθούν στο στομάχι. Η αντίδραση της αλκυλιώσεως αναστέλλεται από τη βιταμίνη C. 

Η μεγάλη συχνότητα του καρκίνου του στομάχου σε πληθυσμούς που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες καπνιστού κρέατος ή ψαριών ή άλλων συντηρημένων τροφών οδηγεί στην υπόθεση ότι το πρώτο στάδιο καρκινογενέσεως στο στόμαχο είναι η ανάπτυξη χρόνιας γαστρίτιδας από την επίδραση των υπεραλατισμένων συντηρημένων τροφών, που με τη σειρά της οδηγεί στην αναστολή της εκκρίσεως υδροχλωρικού οξέος και ακολουθεί η υπερανάπτυξη μικροοργανισμών στο στόμαχο. Η μικροβιακή δράση ευνοεί την παραγωγή καρκινογόνων νιτροζαμινών. Επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση ωμών φρούτων και λαχανικών ασκεί προστατευτική δράση. 

Καρκίνος του οισοφάγου

Η πειραματική πρόκληση καρκίνου του οισοφάγου σε ζώα με τη χρησιμοποίηση νιτροζαμινών και η διαπίστωση ότι παρατηρείται μεγάλη συχνότητα της νόσου σε ορισμένες περιοχές της γης κατευθύνουν τη σχετική έρευνα στο χρόνο. 

Ο καρκίνος του οισοφάγου είναι ιδιαίτερα συχνός στην περιοχή της Κασπίας θάλασσας στα σύνορα Ιράν-Κίνας και σε ορισμένες περιοχές της Ν. Αφρικής. Σε αυτές τις περιοχές, παρατηρείται πενία της τροφής σε βιταμίνες C, Α και ριβοφλαβίνη. 

Στο δυτικό ημισφαίριο, μεγάλη συχνότητα καρκίνου του οισοφάγου παρατηρείται στη Βρετάνη της Γαλλίας και επιδημιολογικές μελέτες ενοχοποιούν την κατάχρηση οινοπνεύματος. Ο συνδυασμός καπνίσματος και αλκοολισμού αυξάνει ακόμη περισσότερο τον κίνδυνο πρόκλησης καρκίνου του οισοφάγου. Και στην περίπτωση του αλκοολισμού ενοχοποιούνται διαιτητικοί παράγοντες και, κυρίως, η απουσία βιταμινών ριβοφλαβίνης, νικοτινικού οξέος και, ενδεχομένως, ιχνοστοιχείων ψευδαργύρου, μαγνησίου. 

Καρκίνος του παχέος εντέρου

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι πολύ συχνός στις αναπτυγμένες χώρες και η συχνότητά του αυξάνεται διαρκώς. Μελέτες σε μετανάστες δείχνουν ότι παράγοντες της διατροφής διαδραματίζουν σημαντικό αιτιολογικό έργο. Τα αποτελέσματα των μελετών αυτών ενοχοποιούν το ζωικό λίπος και τη διατροφή με χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικά υπολείμματα. Σε μελέτη σε δείγμα ελληνικού πληθυσμού, διαπιστώθηκε οκταπλάσιος κίνδυνος αναπτύξεως καρκίνου του παχέος εντέρου σε άτομα με υψηλή κατανάλωση κρέατος και χαμηλή κατανάλωση σε λαχανικά. 

Είναι αξιοσημείωτες οι μεταβολές που έχουν συμβεί στη διατροφή του ελληνικού πληθυσμού κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών. Από υπολογισμούς της έδρας διατροφής της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών, που στηρίζεται σε στοιχεία που είχε συλλέξει ο καθηγητής Γ. Αλιβιζάτος, καθώς και από πρόσφατες πληροφορίες, προκύπτει ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών έχει τριπλασιασθεί η κατανάλωση κρέατος και έχει οκταπλασιασθεί η κατανάλωση ζάχαρης, ενώ η κατανάλωση οσπρίων βρίσκεται στο ένα τρίτο (1/3) του προπολεμικού επιπέδου. 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η διατροφή στην Ελλάδα ακολουθεί το πρότυπο διατροφής των αναπτυγμένων χωρών της Δύσης και δεν είναι εκπληκτικό ότι η νοσηρότητα στην Ελλάδα ακολουθεί επίσης τους ρυθμούς των αναπτυγμένων χωρών. 

Σήμερα, θεωρείται ότι το άπεπτο φυτικό υπόλειμμα έχει βασική σημασία για την πρόληψη της αναπτύξεως καρκίνου του παχέος εντέρου, καθώς και άλλων εντερικών παθήσεων, όπως η εκκολπωμάτωση του παχέος εντέρου, αλλά και παθήσεων άλλων συστημάτων, όπως τα μείζονα καρδιαγγειακά νοσήματα, η παχυσαρκία και άλλα. 

Η σπουδαιότερη επίδραση του φυτικού υπολείμματος στη λειτουργία του παχέος εντέρου είναι η αύξηση της ταχύτητας διαδρομής του εντερικού περιεχομένου, καθώς και του βάρους των κοπράνων 24ώρου. Η μελέτη σε δείγματα αγροτικού και αστικού πληθυσμού της Ελλάδας έδειξε ότι στον αγροτικό πληθυσμό η ταχύτητα του εντερικού περιεχομένου και το βάρος των κοπράνων πλησιάζει κάπως τα επίπεδα των αναπτυσσόμενων χωρών της Ασίας και της Αφρικής, ενώ το δείγμα του αστικού πληθυσμού ακολουθεί την τάση που παρατηρείται στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες, δηλαδή βραδεία διαδρομή εντερικού περιεχομένου και μικρό βάρος κοπράνων. 

Πιστεύεται ότι η βραδύτητα της διαδρομής του εντερικού περιεχομένου ευθύνεται για την αύξηση του χρόνου δράσεως των καρκινογόνων ουσιών πάνω στον εντερικό βλεννογόνο. 

Τόσο τα δεδομένα των μεταβολών της συνθέσεως της διατροφής του ελληνικού πληθυσμού τα τελευταία χρόνια όσο και τα ευρήματα των εργασιών σχετικά με την επίδραση της διατροφής στη λειτουργία του πεπτικού σωλήνα δείχνουν ότι η «Δυτικοποίηση» της διατροφής του ελληνικού πληθυσμού έχει ως συνέπεια την αύξηση της νοσηρότητας του πληθυσμού, με ιδιαίτερη έμφαση στην αύξηση της συχνότητας του καρκίνου του παχέος εντέρου.

Συμπέρασμα

Η επιστροφή σε παραδοσιακούς τρόπους διατροφής με τροφές φυτικής προελεύσεως και ελάττωση των συντηρημένων υπεραλατισμένων τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε ζωικό λίπος ίσως οδηγήσουν στον περιορισμό της συχνότητας των λεγόμενων «νόσων του πολιτισμού» στην Ελλάδα.

Βιβλιογραφία

Doll R. Stratery for detection of cancer hazards to man. Nature 1977, 256:589

Dickerson WT. Nutrition and cancer. In: Dickerson, Lee (eds) Nutrition in the Clinical Management of Disease. New York, 1988:350

Weisdurger J. Mechanism of action of diet as carcinogen. Cancer 1979, 43:2987

Siassi F. Riboflavin in oesophageal cancer, Fed Proc 1980:654

Tuyus Aj. Epidemiology of alcohol and cancer. Cancer Res 1979, 39:2840

Tulinius I. Epidemiology of gastric cancer. Nutr Cancer 1979, 1:61

Burkitt PD, Walker ARP, Painter NS. Dietary fiber and disease. JAMA 1974, 229:1068

Manousos ON, Day N, Trichopoulos D, Gerovassilis F, Tzonou A. Diet and colorectal cancer: a case-control study in Greece. Int J Cancer 1983, 32:1

Manousos ON, Nicolaou A, Zographos A, Trichopoulos D,Merikas G. Intestinal transit times in rural and urban population of Greece. Digestion 1977,15:77