Φυματίωση. Συμπτώματα-Διάγνωση-Θεραπεία

Η καλή διατροφή και οι υγιεινοί
όροι διαβίωσης αποτελούν ασπίδα

Στην πνευμονική φυματίωση τα κυριότερα συμπτώματα είναι βήχας, κακοδιαθεσία, εύκολη κόπωση, απώλεια βάρους, απογευματινός πυρετός, τα λεγόμενα δέκατα, νυχτερινοί ιδρώτες και πόνοι στα πλευρά. Τέλος, το κυριότερο αντικειμενικό σύμπτωμα είναι βήχας με αιματηρά πτύελα ή αιμόπτυση. 

Στη φυματίωση των οστών και των αρθρώσεων, συχνότερη στα παιδιά και στους εφήβους και σπάνια στους μεγάλους, η εκδήλωση γίνεται στην περίοδο της ανάπτυξης του σκελετικού συστήματος. Η πιο συχνή εντόπιση είναι της σπονδυλικής στήλης και μετά των αρθρώσεων του ισχίου και του γόνατος. Η έναρξη των συμπτωμάτων είναι γενικά ήπια. Υπάρχει μέτριος πόνος στην περιοχή που συνοδεύεται από ένα αίσθημα δυσκαμψίας. Ο πόνος γίνεται πιο έντονος τη νύχτα. Ασυναίσθητα, για να προφυλάξει την άρθρωση, ο άρρωστος χωλαίνει (δε λειτουργεί όπως πρέπει). Επίσης σαν προστατευτικός μηχανισμός παρατηρείται περιορισμός των κινήσεων της άρθρωσης. Αλλά όσο η φυματίωση προχωρεί ο περιορισμός των κινήσεων αυξάνεται και η χωλότητα γίνεται σταθερή. 

Στη φυματίωση του λάρυγγα παρατηρείται βήχας και βράγχος (Βραχνάδα), καθώς και πόνος όταν ο άρρωστος βήχει, καταπίνει και μιλάει. 

Στη φυματίωση του εντέρου τα κυριότερα συμπτώματα είναι δέκατα, ανορεξία, ναυτία, τυμπανισμός μετά το φαγητό και τροφική δυσανεξία. Παρατηρούνται επίσης κοιλιακοί πόνοι, από ήπιους σπασμούς μέχρι κολικοί, ιδίως στο δεξιό κάτω μέρος της κοιλιάς και συχνά μετά το φαγητό. Μπορεί άλλες φορές να υπάρχει δυσκοιλιότητα και άλλες ήπια μέχρι βαριά διάρροια. Τέλος, παρατηρείται απώλεια βάρους.    

Στη φυματιώδη μηνιγγίτιδα η έναρξη των συμπτωμάτων είναι βαθμιαία. Αρχίζουν με ατονία, ευερεθιστότητα, ανορεξία και πυρετό. Μετά έρχονται ο πονοκέφαλος, οι εμετοί, νυχτερινές κραυγές, σπασμοί και τέλος, ο άρρωστος πέφτει σε κώμα. Στους ηλικιωμένους αρρώστους τα συμπτώματα που προεξέχουν είναι οι πονοκέφαλοι και η μεταβολή της συμπεριφοράς. Καθώς η μηνιγγίτιδα προχωρεί εμφανίζεται δυσκαμψία του αυχένα, οπισθότονος (λορδωτική δυσκαμψία της σπονδυλικής στήλης στην οποία τα πόδια του αρρώστου, όταν είναι στα πλάγια, παίρνουν θέση που το σώμα θυμίζει σκανδάλη όπλου) και παραλύσεις. 

Στη φυματίωση του δέρματος, Βλέπε εδώ...

Στη φυματίωση των νεφρών, δευτεροπαθή εκδήλωση της φυματίωσης που οφείλεται στη μεταφορά μικροβίων με το αίμα και πιο σπάνια με τη λέμφο,στην αρχική φάση δεν έχουμε έκδηλα συμπτώματα, όταν όμως προχωρήσει και φτάσει στην πύελο, τότε έχουμε πόνους στην οσφύ (η περιοχή της ράχης στο ύψος των νεφρών, η μέση. Ειδικότερα οσφύς είναι η πίσω και πλάγια επιφάνεια των κοιλιακών τοιχωμάτων, που βρίσκεται μεταξύ του τελευταίου πλευρού και της λαγόνιας ακρολοφίας), αδιαθεσία και ψηλό πυρετό. Όταν φτάσει στην κύστη, τότε θα έχουμε και κυστικά ενοχλήματα, όπως συχνοουρία, έπειξη (αιφνίδια, ισχυρή επιθυμία για ούρηση, που είναι δύσκολο να ανασταλεί) για ούρηση και πόνους στην κύστη. 

Ανάλογα είναι και τα συμπτώματα των εντοπίσεων της φυματίωσης στα διάφορα άλλα όργανα. 

Διάγνωση

Βασίζεται στο τεστ της φυματίνης, στην ανεύρεση του μυκοβακτηριδίου της φυματίωσης στα πτύελα, στο γαστρικό υγρό, στη βιοψία των διογκωμένων τραχηλικών αδένων και στην ανεύρεση μυκοβακτηριδίων στους αδένες αυτούς και τέλος, στις ακτινολογικές εξετάσεις (ακτινοσκόπηση, ακτινογραφία). Σε υποψία μπορεί να μας βάλει η ύπαρξη ύποπτου ιστορικού, όπως άλλα άτομα του περιβάλλοντος που πάσχουν από φυματίωση και ιδίως η μητέρα. Ακόμη ο γιατρός θα υποπτευτεί φυματίωση των πνευμόνων αν ακούει με το ακουστικό του χαρακτηριστικά ακροαστικά. 

Μεγάλη διαγνωστική αξία και στην πνευμονική και στην εξωπνευμονική φυματίωση έχει η ταχύτητα της καθίζησης, η οποία είναι αυξημένη και αυξάνει πιο πολύ όσο πιο βαριά είναι η τοξικότητα των μυκοβακτηριδίων.

Η Mantoux, η πιο συνηθισμένη μέθοδος του τεστ της φυματίνης, όταν είναι θετική δεν σημαίνει πάντα ύπαρξη της νόσου, αλλά ότι το άτομο έχει υποστεί εισβολή μικροβίων και ανάλογα εκτιμούνται οι γενικές παθολογικές εκδηλώσεις, όπως ανορεξία, μικρός πυρετός, καταβολή, ή οι τοπικές, όπως βήχας, αιματηρά πτύελα, κοιλιακό άλγος. 

Το τεστ φυματίνης δεν γίνεται θετικό αμέσως μετά τη μόλυνση, αλλά αφού περάσει χρονικό διάστημα μέχρι κι ένα μήνα ώστε να γίνει ευαισθητοποίηση του οργανισμού. Θετικό το τεστ της φυματίωσης γίνεται και μετά τον εμβολιασμό με αντιφυματικό εμβόλιο, το γνωστό BCG. Όταν το τεστ φυματίνης είναι αρνητικό, σημαίνει καταρχήν ότι το άτομο δεν ήρθε σε επαφή με το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης. 

Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που μπορεί να αποβεί αρνητικό παρά το ότι υπάρχει φυματίωση, ή το άτομο έχει έρθει σε επαφή με το μικρόβιο. Οι περιπτώσεις αυτές είναι η κεραυνοβόλος φυματίωση ή άλλες ασθένειες που παραλύουν τον ανοσολογικό μηχανισμό και δεν προκαλείται υπερευαισθησία, καθώς και η θεραπεία με κορτικοστεροειδή.

Γενική Προφύλαξη

Βασικό ρόλο παίζει η βελτίωση των υγιεινών όρων διαβίωσης και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του εργαζόμενου. Η καλή διατροφή και οι υγιεινοί όροι διαβίωσης αποτελούν ασπίδα στην προάσπιση του πληθυσμού από την εξάπλωση αυτής της αρρώστιας. Επίσης στη γενική προφύλαξη μεγάλη σημασία έχουν και τα μέτρα εξυγίανσης των εστιών της φυματίωσης. Γι' αυτό πρέπει το κράτος να κάνει συστηματική έρευνα στον πληθυσμό και να εντοπίζει τα άτομα που μπορεί να είναι άρρωστα, ή απλώς φορείς. Στα πρώτα θα κάνει θεραπεία, στα δεύτερα προληπτική θεραπεία.   

Θεραπεία

Καταρχήν με τα νέα φάρμακα η φυματίωση θεραπεύεται, αρκεί να γίνει σε κάθε περίπτωση η σωστή θεραπεία. Η θεραπεία πρέπει να αρχίζει όσο γίνεται πιο γρήγορα. Κάθε θεραπεία που αρχίζει πρέπει να συνεχίζεται μέχρι τέλος. Η θεραπεία πρέπει να αρχίζει μετά από τη μικροβιολογική εξέταση και την ανεύρεση του μυκοβακτηριδίου, στο οποίο θα πρέπει να κάνουμε το τεστ ευαισθησίας στα αντιφυματικά, γιατί σε πολλές περιπτώσεις τα μυκοβακτηρίδια απέκτησαν ανθεκτικότητα σε πολλά απ' τα κυκλοφορούντα αντιφυματικά φάρμακα. Για ορισμένα αντιφυματικά πρέπει να κάνουμε προληπτικές εξετάσεις. Έτσι θα κάνουμε ένα ακουόγραμμα σε περίπτωση που χορηγηθεί στρεπτομυκίνη, ή μια οφθαλμολογική εξέταση αν χορηγηθεί εθαμβουτόλη. 

Η επιστήμη έχει στη διάθεση της μια σειρά αντιφυματικών φαρμάκων. Στα παλιά κλασικά φάρμακα προστέθηκαν νέα, πιο δραστικά. Γι' αυτό γενικά τα αντιφυματικά φάρμακα τα κατατάσσουν σε τρεις κατηγορίες:

α. Στα μείζονα φάρμακα, στα οποία υπάγονται η ριφαμπικίνη και ισονιαζίδη.

β. Στα κλασικά, στα οποία υπάγονται η εθιοναμίδη, η στρεπτομυκίνη και η εθαμβουτόλη, και

γ. Τα άλλα μη ειδικά φάρμακα. Αυτά είναι η καναμυκίνη, η βιομυκίνη, η κυκλοσερίνη, η καπρεομυκίνη και η θειοκαρβανιλίδη, τα οποία όμως δεν χρησιμοποιούνται παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και ειδικά όταν τα υποδείξει το αντιβιόγραμμα.

Δεν πρέπει να γίνεται ποτέ μονοθεραπεία, γιατί ευνοείται η δημιουργία ανθεκτικών μορφών. Ο συνδυασμός είναι πάντα πιο δραστικός. Στην πράξη χρησιμοποιούνται εκτός αν το αντιβιόγραμμα δείξει κάτι διαφορετικό, δύο συνδυασμοί. Ο συνδυασμός ριφαμπικίνη-ισονιαζίδη-εθαμβουτόλη ή ο συνδυασμός στρεπτομυκίνη-ισονιαζίδη-εθαμβουτόλη. Συγχρόνος πρέπει να χορηγούμε τη βιταμίνη Β6 σε μεγάλες δόσεις για να εξουδετερώσουμε την τάση που έχει η ισονιαζίδη να προκαλεί πολυνευρίτιδα. 

Τα αντιφυματικά φάρμακα, όπως ειπώθηκε, πρέπει να συνδυάζονται. Στο συνδυασμό πρέπει πάντα να υπάρχει ένα από τα μείζοντα και οι δόσεις του κάθε φαρμάκου να είναι πλήρεις και δραστικές, σαν να χορηγείται μόνο του. Δηλαδή το γεγονός ότι χρησιμοποιούμε πολλά φάρμακα μαζί δεν δίνει την ευχέρεια να χρησιμοποιήσουμε μικρότερες δόσεις. Σε περίπτωση που ένας άρρωστος παρουσιάσει δυσανεξία σε ένα συνδυασμό δεν πρέπει να τροποποιήσουμε τις δόσεις, αλλά μάλλον να αλλάξουμε φάρμακα. 

Δεν παραλείπονται, βέβαια, και τα άλλα μέτρα, όπως ανάπαυση, καλή διατροφή, καθαρός αέρας, ή σε ειδικές περιπτώσεις όπως στη φυματίωση των οστών ακινητοποίηση, ή ακόμη και εγχειρητικές μέθοδοι στις διάφορες ειδικές περιπτώσεις φυματίωσης των πνευμόνων ή των νεφρών. 

Προληπτική Θεραπεία

Αυτή γίνεται σε άτομα που είναι κλινικά υγιή, αλλά άμεσα απειλούνται με προσβολή φυματίωσης. Αυτά τα άτομα είναι: 

α. Παιδιά και νέα άτομα που βρίσκονται σε συνεχή επαφή με αρρώστους που τα πτύελά τους είναι γεμάτα μυκοβακτηρίδια.

β. Παιδιά που έχουν μολυνθεί πρόσφατα και το τεστ της φυματίνης είναι θετικό. Το φάρμακο που χρησιμοποιείται σαν χημειοπροφύλαξη είναι η ισονιαζίδη. Η διάρκεια θεραπείας, ανάλογα με την περίπτωση, κυμαίνεται από 3 ως 6 μήνες.

Ειδική Προφύλαξη

Αυτή συνίσταται στον αντιφυματικό εμβολιασμό με εμβόλιο αποτελούμενο από εξασθενημένα μυκοβακτηρίδια βοδιού, τα οποία καλλιέργησαν οι Γάλλοι επιστήμονες Calmet και Guerin, γι' αυτό και αυτοί οι βάκιλοι ονομάστηκαν βάκιλοι Calmet και Guerin και το εμβόλιο είναι γνωστό σαν BCG. Το εμβόλιο έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό.